پیشرفت حاصله در روابط اسکوپیه و صوفیه، درست دو سال پس از امضای توافق دوستی بین مقدونیه شمالی و بلغارستان به دلیل اختلافات بر سر هویت یک قهرمان انقلابی متعلق به قرن بیستم با تهدید مواجه شده است.
زمانی که دو کشور در آگوست سال ۲۰۱۷ توافق دوستی را امضا کردند، امید میرفت روابط مبهم طولانی آنها تبدیل به همکاری تنگاتنگ با گرایش اروپایی شود. معاهده دوستی با تمرکز روی مسائل امروزی و واگذار کردن تاریخ بحث انگیز امور هویتی به کارشناسان مربوطه، توانست به طور جدی دو کشور را به یکدیگر نزدیک کند.
بلغارستان در حال حاضر یکی از بزرگترین حامیان تلاش های اسکوپیه برای پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا است. توافق دوستی میان اسکوپیه و صوفیه، زمینه را برای حصول توافق بعدی و بسیار مهم تر بین مقدونیه شمالی و یونان آماده ساخت، توافقی که در تابستان سال ۲۰۱۸ به امضا رسید.
پس از آن مقطع، امیدها برای آغازی نو در روابط، خیلی زود رنگ باخت، چرا که کمیسیون مشترک تاریخی بر سر تعلق هویت ملی انقلابیون دوره عثمانی، که هر دو کشور سالگردهایی برای آنها برپا میکنند به مشکل برخورد، به طوری که می توان گفت که اکنون امیدها به یاس تبدیل شده است.
در حالی که خیلی ها معتقد هستند چهره های مشترک تاریخی مانند "گوچه دلچف" میبایست بخشی از تاریخ مشترک دو ملت باشند، بلغارستان چندی پیش بار دیگر در خصوص دلچف بر مواضع خود پافشاری نمود و خواست که مقدونها هویت بلغاری این چهره تاریخی را بپذیرند. هدف اصلی توافق دوستی این بود که موضوعات تاریخی، به متخصصین این رشته واگذار شود، اما اینک بحث بر سر تاریخ، بار دیگر به محافل سیاسی کشیده شده و به این ترتیب، اراده مثبت دو کشور همسایه به شکلی از تهدید نزدیک شده است.
آیا قهرمان مشترک مایه شر شده است؟
اختلافات در روز ۹ ژوئن سال جاری اوج گرفت، زمانی که آقای کراسیمیر کاراچاکوف وزیر دفاع بلغارستان و رهبر حزب اسلامگرای "جنبش ملی" هشدار داد که کار کمیسیون مشترک تاریخی بر سر هویت گوچه دلچف با مشکل مواجه شده است. وی افزود: پیشنهاد طرف مقدونی برای برگزاری مشترک سالگرد یادبود این شخصیت در روز ۷ اکتبر، روزی که بلغارستانِ دوره کمونیستی، بقایای جسد وی را به فدراسیون یوگسلاوی آن زمان (۱۹۴۶) تحویل داد، یک توهین محسوب میشود. وی همچنین گفت در صورتیکه توافق بر سر این موضوع حاصل نشود، بلغارستان بایستی میز مذاکره را با تمامی عواقبی که می تواند این اقدام در مسیر همگرایی مقدونیه شمالی با ناتو و اتحادیه اروپا به همراه داشته باشد، ترک نماید.
از طرف دیگر، اکاترینا زاهاریوا، وزیر امور خارجه بلغارستان گفت: صوفیه بر سر واقعیت با اسکوپیه مصالحه نخواهد کرد و تحویل بقایای جسد گوچه دلچف به یوگسلاوی را بزرگترین خیانت در تاریخ بلغارستان تلقی نمود. وی افزود که خود دلچف اعلام کرده هویتش بلغاری است و این مساله را چندین بار نوشته است. وزیر خارجه بلغارستان هشدار داد که صوفیه انتظار دارد دولت اسکوپیه محتوای کتب تاریخی را اصلاح کند و این موضوع را مورد تایید قرار دهد.
خیلیها در مقدونیه شمالی این بحثها را به عنوان تهدیدهای مجازی تلقی کردهاند و ناسیونالیستهای راستگرا که امضای توافق با بلغارستان استقبال چندانی ننمودند، انتقادات خود را شدت بخشیدهاند. آنها با طرح اتهامات متقابل، بلغارستان را متهم به تلاش برای "خلع هویتی" مقدونیه نموده و زوران زائو نخستوزیر چپگرای مقدونیه را متهم به خیانت به خاطر امضای توافق با صوفیه کردهاند.
خانم تانیا کاراکامیشوا عضو حزب راستگرای "ومرو" در مقدونیه شمالی در روز ۱۲ ژوئن با نفرت نوشت: هیچ ملتی مانند مقدونیه از دست فرزندان مفسد خود زجر نکشیده است. به جای اینکه به آنها (بلغارها) بگویند "برو به جهنم"، نشستند و درباره اینکه آیا گوچه مقدونیه ای یا بلغاری بوده است بحث کردند.
گوچه دلچف که در سال ۱۸۷۲ در منطقه کلکیس در یونان امروز متولد شده است، یکی از معروفترین انقلابیون ملیگرا در مقدونیه زیر سلطه عثمانی و تراکیا در اواخر قرن بیستم به شمار میرود. وی به خاطر فعالیت های موازی در زمینه آموزش، به "معلم" نیز معروف است و همزمان سازمان زیرزمینی ضد عثمانی با نام سازمان انقلاب داخلی مقدونیه "VMRO" را هم رهبری میکرد، سازمانی که امروزه وارثین سیاسی اش ذیل عنوان حزبی با همین نام در مقدونیه شمالی و بلغارستان فعالیت دارند. عمر دلچف برای مشاهده نتیجه تلاش های انقلابی خود کفاف نداد و وی در روز ۴ می ۱۹۰۳ طی درگیری با پلیس عثمانی در نزدیکی روستای "بانیتسا" در بلغارستان کشته شد. تنها چند ماه بعد از مرگش در اوت همان سال پس از قیام "ایلیندن" جمهوری کروشوا (Republic Krushevo) در مقدونیه شمالی امروزی، به مدت کوتاهی تشکیل و استقلال مقدونیه از عثمانی را اعلام کرد. در حالی که گوچه دلچف در بلغارستان به عنوان یک قهرمان ملی شناخته شده است، در مقدونیه چهره اصلی ملی به حساب میآید.
وزارت امور خارجه بلغارستان در توضیحی راجع به اظهارات خانم زاهاریوا اعلام کرده است که هدف وی دخالت در کار کارشناسان تاریخ نبوده و این واکنش تنها به خاطر مطالب تحریک آمیز طرف مقابل بیان شده است.
ژرفای صورتهای تاریخی
اختلافات اخیر بر سر هویت گوچه دلچف، تنها نوک یک کوه یخ در خوانش افراطی تاریخ در دو کشور است. در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ناسیونالیست های بلغاری ادعاهایی درباره کل منطقه تاریخی مقدونیه مطرح و پس از جنگهای بالکانی ۱۹۱۲ و ۱۹۱۳ سخت با ایجاد آنچه امروز "مقدونیه شمالی" نامیده میشود مخالفت کردند. زبان شناسان بلغاری امروزه نیز زبان مقدونیه ای را به عنوان یک زبان مجزا به رسمیت نمی شناسند و اکثر کارشناسان تاریخی در بلغارستان همچنان معتقدند مقدونها در واقع بلغاری هایی هستند که تحت نفوذ صربستان قرار گرفته و سپس هویت جعلی مقدونیه ای یافتند. دو کشور همچنان درباره اینکه انقلابیون دوره عثمانی برای منافع چه کشوری، بلغارستان یا مقدونیه می جنگند، تفاسیر متفاوتی از تاریخ دارند.
توافق دوستی سال ۲۰۱۷، معضل زبان را نادیده گرفت و هنگام امضا اعلام شد که توافق به زبان بلغاری بر اساس قانون اساسی این کشور و به زبان مقدونیه ای طبق قانون اساسی مقدونیه امضا شده است. اما وزارت امور خارجه بلغارستان اعلام کرده است موضع رسمی بلغارستان مبنی بر عدم پذیرش زبان مقدونیه ای به عنوان یک زبان مجزا از زبان بلغاری است و این موضع بر اساس مستندات غیر قابل انکار تاریخی اتخاذ شده است.
وزارت امور خارجه بلغارستان همچنین اعلام داشته است که نمایندگان دولت های دو کشور در جلسه ۱۰ژوئن سال جاری در صوفیه توافق کرده اند گروه های کاری مشترک جهت بحث درباره مسائل تاریخی تشکیل و تا پایان سال جاری گزارش کاملی به خصوص راجع به گوچه دلچف و قیام ایلیندن ارائه کنند. این وزارتخانه افزوده است: بلغارستان با دقت بررسی خواهد کرد که آیا شرایط توافق حسن همجواری در فصول مذاکرات پیش از عضویت اسکوپیه با اتحادیه اروپا و بلغارستان گنجانده خواهد شد یا خیر، نباید اجازه دهیم مسائل بین دو کشور وارد اتحادیه اروپا گردد.
تلاشهای ناکام برای اصلاح
کارشناسان معتقدند که برخی احساسات منفی در دو طرف مرز منجر به جنگ اخیر لفظی بر سر گوچه دلچف شده است. دانیل استفانوف، هماهنگ کننده دفتر شورای روابط خارجی بلغارستان به برگزاری "بیرن BIRN" گفته است: دو طرف در حصار افرادی هستند که روابط خوب بین دو کشور را اولویت نمیدانند. افراد زیادی پیشرفت در کار خود را بر ایجاد اختلاف بین دو کشور مبتنی مینمایند. وی میافزاید: از ابتدا روشن بود که مسائل تاریخی و فرهنگی سختترین بخش توافق خواهد بود و به همین این دو بخش به کمیته مجزایی از کمیته های سیاسی واگذار شد. اما اکنون خطر سیاسی کردن این دو موضوع در حال رشد است. به اعتقاد این کارشناس، بلغارستان در صورتیکه اجازه دهد روابط اسکوپیه مجددا وخیم شود، ممکن است ناگزیر شود در نقش خود به عنوان وکیل مدافع همگرایی اروپایی منطقه بالکان غربی تجدید نظر کند. این به آن معنی نیست که هر آنچه طرف مقدونیه شمالی مطرح میسازد را باید بپذیریم، ولی باید نگاه سازنده تری برای حل مسائل موجود داشته باشیم.
دراگی گیورگیف رئیس کارگروه کاری مقدونیه شمالی در کمیسیون مشترک تاریخی نیز معتقد است که سیاست بار دیگر دارد تاثیر منفی خود را در مسائل تاریخی میگذارد. وی می افزاید: متاسفانه بحث بر سر گوچه دلچف مجددا بعدی دراماتیک به خود گرفته است. به یکباره همه تبدیل به مدافع ملی بر حسب نگاه شخصی می-شوند و این رفتار منجر به افزایش احساسات و بروز تنش میگردد. به گفته کارشناس مذکر، کمیته مشترک تاریخی ب دور از احساسات سیاسی در حال پیگیری مسائل مربوطه در فضایی کاملا سازنده و مبتنی بر شواهد و مستندات مکتوب میباشد.
به نظر میرسد وزرای خارجه دو کشور، ضرورت آرام ساختن اوضاع را متوجه شدهاند. تنها یک روز پس از اینکه شورای اروپا بحث دوباره درباره تعیین تاریخ آغاز مذاکرات عضویت مقدونیه شمالی و آلبانی در اتحادیه اروپا را به زمان دیگری موکول کرد، بلغارستان مجددا حمایت خود را از روند عضویت مقدونیه در اتحادیه اروپا اعلام نمود. زاهاریوا وزیر امور خارجه بلغارستان تاکید دارد که توقف روند گسترش اتحادیه اروپا "اشتباه تاریخی" این اتحادیه خواهد بود.
نیکولا دیمیتروف، وزیر امور خارجه مقدونیه شمالی در همان روزِ اظهار نظر وزیر امور خارجه بلغارستان، با حضور در تلویزیون تلما، سعی بر آرام ساختن اوضاع نمود و گفت: «بنده مورخ نیستم. ما داریم از قهرمان بزرگی سخن میگوییم که ریشه عمیقی در کشور ما دارد، کسی که زمانی که حتی ما کشور نداشتیم فعال بود. بر این اساس مسائل هویتی و فرهنگی بایستی توسط مورخان و انسانشناسان حل و فصل شود». وزیر خارجه مقدونیه شمالی تاکید کرد که تا به حال دو کشور در طرح ریزی دوستی آینده خود با دو مشکل جدی مواجه بوده اند. یکی اینکه بدون توجه به مسائل حساس تاریخی اقدام به گرم کردن روابط خود کرده اند و دوم اینکه مقدونیه شمالی با توجه به اینکه بلغارستان عضو اتحادیه اروپا است با شرط و شروط و فشارهای نادرست از سوی این کشور مواجه بوده است. به نظر من راه حل در این نیست که وارد تنش شویم، بلکه بایستی راهی بیابیم که ما آنها را درک کنیم و آنها نیز ما را درک کنند.
در این راستا بویکو بوریسوف، نخست وزیر بلغارستان نیز ضمن تایید تصمیم بروکسل در روز ۲۰ ژوئن، از مقدونیه شمالی خواست به لحن ضد بلغاری خود پایان دهد. او گفته است: بلغارستان هر آنچه لازم بوده را انجام داده است، حال نوبت مقدونیه شمالی است که در کمیسیون مشترک تاریخی مصالحه کند.
از طرف دیگر استوف پنداروفسکی، رئیس جمهور جدید مقدونیه شمالی نیز در مصاحبه اختصاصی با "یورو اتکیو" نسبت به تنشهای اخیر میان اسکوپیه و صوفیه بر سر تاریخ هشدار داده و گفت: «بلغارها درباره کار کمیسیون مشترک و اینکه نتیجهای حاصل نشده به بروکسل شکایت برده اند. آنها به طور غیر رسمی میگویند که اگر نتیجه ای بدست نیاید، ما از عضویت مقدونیه شمالی در اتحادیه اروپا جلوگیری میکنیم».
دیدار بعدی کمیسیون مشترک مسائل تاریخی طی نیمه اول ماه سپتامبر در صوفیه برگزار می شود و امید میرود تا آن زمان دو طرف راهی برای کاهش اختلافات و کنترل احساسات بیابند.
منبع:
نظر شما